سُلفِژ (به فرانسوی: solfège) یا سرایش، در موسیقی، تکنیکی آموزشی برای آموزش نواک و آوازخوانی است که در آن هر نُتِ میزان با سیلاب خاصی که سیلابُ سُلفژ (یا سُلافاسیلاب) نامیده می‌شود، خوانده می‌شوند. هفت سیلاب که عملاً استفاده می‌شوند عبارت‌اند از: دو، رِ، می، فا، سُل، لا، سی (یا تی).
برای سلفژ تعاریف متعددی بیان می‌شود. سلفژ را می‌توان خواندن مجموعه‌ای از نت‌ها به‌صورت پی‌درپی و پشت‌سرهم و با رعایت قوانین نت‌ها و سکوت‌ها معرفی کرد. پایهٔ یادگیری سلفژ دانستن ارزش زمانیِ هر نت است و در کنار این باید ارزش زمانیِ هر سکوت را نیز بدانیم.
به‌طور خلاصه، خواندن و نوشتن نت‌های موسیقی را که اغلب با آموزش تئوریک همراه است «سلفژ» می‌گوییم. سه رُکن اساسی را می‌توان در آن تفکیک نمود که عبارتند از: خواندن (نت خوانی) نوشتن (دیکتهٔ موسیقی) و تئوری موسیقی که مفهوم سلفژ را می‌توان به مورد اول نزدیک‌تر دانست. سلفژ از دروس مهم و همیشگی هنرستان‌ها، دانشگاه‌ها و کنسرواتورهای موسیقی دنیاست و تمام نوازندگان، خوانندگان، آهنگ‌سازان، تنظیم‌کنندگان موسیقی و رهبران ارکستر و تمام فعالان عرصهٔ موسیقی باید تسلط کامل بر روی این درس داشته‌باشند.
در سلفژ سه مبحث به‌طور متناوب و جداگانه آموزش داده می‌شوند:
# کانتاتی cantati (صداخوانی): کانتاتی به‌معنی خواندن صدا و فرکانس نت‌ها به‌شکل صحیح و دقیق است. در این درس، هنرجو این توانایی را پیدا می‌کند که صدای هر نت دقیقاً آن‌گونه که هست بخواند؛ یعنی به‌طوری‌که اگر نتِ «دو» به‌همراه پیانو خوانده شود، صدایی که از حنجرهٔ فرد خارج می‌شود دقیقاً با پیانو یکسان است. درنهایت، هنرجو در این درس توانایی خواندن انواع نت را به‌طور دقیق و در گام‌های مختلف پیدا می‌کند.
# پارلاتی parlati (وزن‌خوانی): جهان را ریتم به نظم کشیده، و موسیقیِ بدون ریتم حکم نقاشیِ بدون قلم و رنگ را دارد. ازاین‌رو مطالعهٔ انواع وزن‌ها و الگوهای ریتمی برای هر علاقه‌مند به موسیقی بسیار مهم و ضروری است. وزن‌خوانی (پارلاتی) در واقع همان خواندن کشش نت‌هاست.
# دیکتهٔ موسیقی music dictation: در دیکته، دیکتهٔ ریتم و دیکتهٔ صدا به‌طور متناوب کار می‌شود، و هنرجو با ممارست و تمرین فراوان، توانایی نوشتن نت موسیقی‌ای را که می‌شنود پیدا می‌کند.
سلفژ (که سلفا یا سلفژیو نیز نامیده می شود) چارچوبی را برای ملودی ها فرام می کند تا روابطی قابل فهم و شناسایی میان بسامد آوا ها ایجاد می کند و گوش شما را برای شنیدن الگو های ملودیک آموزش می دهد. سلفژ یک سیستم عالی برای یادگیری معماری پشت ساختار موسیقی است و به نوعی طرح بنیادی در اموزش گوش می باشد.
سلفژ یک روش برای نام گذاری بر بسامد آوا ها است. بدین گونه که یک سیلابل به هر نت از گام موسیقی اختصاص داده می شود که بدین ترتیب می توان به جای گفتن گام C ماژور به عنوان C D E F G A B C آن را “دو ر می فا سول لا سی دو” نامید. این روش سیلابل گذاری یک مزیت مهم دارد، زیرا سیلابل ها در خواندن راحت تر هستند. برای مثال گام C ماژور را در یک پیانو یا سازی دیگر بنوازید و همزمان با آن بخوانید
بهتر از همه اینکه سلفژ با هر گامی قابل تطبیق است و مختص به گام ماژور نیست. با اندکی تغییر شما می تواند آن را برای بازخوانی گام های سنتی و مینور نیز استفاده کنید. اما برای حال بزارید بر سیلابل های ” دو ر می فا سول لا سی” تمرکز کنیم و اینکه چگونه آن ها با درجات گام ماژور ارتباط پیدا می کنند.
در آنچه که سیستم “دو” قابل جابه جایی گفته می شود “دو” همواره تونیک بدون در نظر گرفتن گام هستش و “دو” به عنوان اولین درجه گام در نظر گرفته می شود در زیر گام E ماژور آورده شده که E به عنوان “دو” تونیک در نظر گرفته می شود. سعی کنید گام زیر را در یک سازی بنوازید و ببینید که چگونه باز هم سیلابل های سلفژ در یک گام دیگر به کار می آیند
در سیستم ثابت “دو” ، “دو” هموار C هستش “ر” همواره D و باقی ماجرا، در نگاه اول بنظر این سیستم آسان است اما سیستم “دو” قابل جابه جایی مزایای بیشتری دارد که یکی از آنها نمایش هر گام ماژوری با “دو ر می فا سول لا سی” است
از کمک به درک بهتر شما از تئوری موسیقی تا کاربرد آن در خوانندگی و ترانه سازی، سلفژ یک ابزار ارزشمند برای شما به عنوان یک موزیسین می باشد. یادگیری سلفژ به شما در موارد زیر کمک می کند:
درست است که هر قطعه از موسیقی منحصر به فرد است اما تعداد محدودی از تناوب ها (یا همان فاصله میان نت ها) وجود دارند. سلفژ به شما کمک می کند تا این تناوب ها را در آهنگ ها تشخیص داده و در نهایت شما قادر خواهید بود تناوب ها را در یک سری تشخیص دهید (یعنی همان ملودی ها). شما قادر خواهید بود که تشخیص دهید که چه زمانی بسامد ها کم یا زیاد می شوند بسته به اینکه در گام ماژور سلفژ کجا قرار می گیرند.
این نوع از شناخت به درک عمیق تری از ملودی ها، روند آکورد ها و ساختار آهنگ ها منجر می شود.
تصور کنید که به شما یک برگه نت داده شود و بتوانید بدون این که نیاز داشته باشید که آهنگ را برایتان پخش کنند، نت هایی که بر روی پنج خط حامل وجود دارد را به راحتی بخوانید!
شاید با خود بگویید که این کار، کمی سخت است و حتی نشدنی است. اما باید بدانید که تنها با کمی زمان و تمرین، می توانید به راحتی سلفژ را یاد بگیرید. و هنگامی که سلفژ را به بهترین شکل ممکن یاد بگیرید و تمرینات خود را انجام دهید، می توانید بدون آن که درباره نت هایی که بر روی پنج خط حامل وجود دارد، فکر کنید، نت های مورد نظر را بخوانید.
همچنین از دیگر مزیت های یاد گرفتن سلفژ می توانیم به این موضوع اشاره کنیم که می توانید به راحتی تنها با استفاده از برگه نت و ۵ خط حامل، ایده ای کلی از موسیقی ای که می خواهید آن را تمرین کنید داشته باشید. سلفژ باعث پیشرفت تکنیکی می شود که به آن Relative Pitch گفته می شود. این تکنیک به این معناست که شما می توانید تنها با شنیدن یک صدا، نت آن ها را حدس بزنید.
اما سلفژ دیگر چه فوایدی برای ما دارد؟ در این مقاله قصد داریم تمامی فواید یادگیری سلفژ را به شما آموزش دهیم پس با سازکالا همراه باشید.
همه ما آهنگ هایی را داریم که در زمان کودکی و حتی اکنون نیز دارای ملودی نسبتا ساده ای می باشد. و حتی می توان آن ها را به راحتی با زبان خود بازخوانی کنیم اما بهتر است که اندکی وقت گزاشته و شیوه خواندن سلفژ آن ها را یاد بگیریم.
به زودی شما درخواهید یافت که شناسایی نت ها و تناوب ملودی شما بهبود خواهد یافت
زمانی که شما نت ها را در ذهن خود دارید، خواندن آواز ها بدون استفاده از سلفژ یک تمرین بسیار خوب است. استفاده از ذهنتون برای یادگیری اینتروال های موسیقی یک تمرین خوب برای یادگیری ذهنی نت ها می باشد و روابط نت ها را بهتر برای شما نشان می دهد.
گوش دادن درونی یک مهارت بسیار مهم است که عمده موسیقدانان به دنبال کسب آن هستند، این قابلیت که شما بتوانید نت ها را در ذهن خود شنیده و روابط بین آن ها را بدون خواندن سلفژ پیدا کنید، از جمله مهارت هایی است که تنها با تمرین کردن مداوم به وجود می آید.
هنگامی که شما سلفژ کار می کنید، می توانید به شکل معجزه آسایی به Transcribe کردن بپردازید. Transcribe کردن به این معناست که شما می توانید تنها با شنیدن یک قطعه موسیقی، تمامی نت های آن را بر روی پنج خط حامل بکشید یا به عبارتی Transcribe یعنی تنظیم یک قطعه موسیقی ازحالت آوازی به سازی وبر عکس. فرقی نمی کند که موسیقی ای که می خواهید آن را Transcribe کنید یک گیتار سولوی جز باشد و یا یک ملودی که در ذهن خود آن را مد نظر دارید.
یکی از فواید سلفژ این است که به شما کمک می کند تا بتوانید بهتر از گذشته تنظیم کنید زیرا شما علم بیشتری درباره ملودی ها دارید و می توانید ملودی های فوق العاده ای را بنویسید. به طور کلی، هنگامی که شما سلفژ کار می کنید، نه تنها می توانید به راحتی پنج خط حامل را بخوانید و از آن برای نواختن قطعه های مورد علاقه خود استفاده کنید، بلکه می توانید ملودی های خود را نیز بنویسید و با استفاده از آن ها آهنگ های بسیار با کیفیت تولید کنید.
Relative Pitch به تکنیکی گفته می شود که با استفاده از آن می توانید هر صدایی را که می شنوید را نسبت به یک نت رفرنس کنید و نت آن را حدس بزنید. این تکنیک باعث می شود تا شما فواصل و آکورد ها را بهتر بشنوید و بتوانید آن ها را به بهترین شکل ممکن آنالیز کنید. هنگامی که این تکنیک را تمرین کنید، می توانید راحت تر از گذشته موسیقی های محبوب خود را Transcribe کنید.
یکی از مهم ترین کار هایی که می توانید با دانش سلفژ انجام دهید، این است که می توانید به راحتی ملودی هایی که در ذهن دارید را بدون نیاز به ساز و یا نوشتن آن بر روی برگه نت بخوانید. این ویژگی، یکی از مهم ترین ویژگی هایی است که می توانید با استفاده از سلفژ به آن دست پیدا کنید.
حال که می دانیم سلفژ چیست و چه مزایایی برای ما دارد، بهتر است بدانیم که این دانش از کجا آمده است از چه زمانی موزیسین ها با استفاده از آن توانسته اند موسیقی های فوق العاده تولید کنند. سلفژ در اصل، هزار سال قبل از سیستم نت خوانی مدرن که شامل نت های ” دو ر می فا سل لا سی” می باشد، توسط یک راهب ایتالیایی به نام Guido D’Azerro ساخته شد. او در واقع تلاش کرده که با استفاده از کلمات لاتین، یک سیستم نام گذاری برای نت های موسیقی ابداع کند. سیستمی که دارای ۶ نت است و نام آن Un Queant Laxis می باشد. در تصویر زیر می توانید این سیستم نام گذاری را مشاهده کنید.
جالب ترین موضوعی که درباره این عکس می توان گفت این است که اگر حروف ابتدایی این کلمات (که با رنگ قرمز مشخص شده اند) را در کنار هم قرار دهیم، می بینیم که این حروف شباهت بسیار زیادی به حروف مدرن موسیقی دارند. تنها تفاوتی که وجود دارد این است که حرف ut به do تغییر پیدا کرده است و همچنین نت si نیز به این سیستم اضافه شده است که این موضوع باعث شده تا سیستم جدید ۷ نت مدرن شامل نت های ” دو ر می فا سل لا سی” را در اختیار داشته باشیم. نکته مهم دیگری که در این عکس مشاهده می شود، این است که اگر نت هایی که داخل عکس وجود دارند را “دو ر می فا سل لا” بدانیم، این نت ها در واقع نت های یک گام ماژور کامل هستند!
این سیستم، اولین سیستمی بود که با استفاده از آن می توانستید به جای استفاده از کلمات سخت، از حروف ابتدایی استفاده کنید که کار را برای بسیار از موزیسین ها راحت تر از گذشته می کرد. اما در ادامه خواهیم دید که چرا این سیستم تا این حد مشهور شد و چرا بسیاری از موزیسین ها با استفاده از این سیستم به ساخت موسیقی های خود پرداخته اند.
با این که می توانیم سلفژ و یا نام دیگر آن یعنی سلفا را الفبای موسیقی بدانیم، اما این به این معنا نیست که سلفژ تنها برای نوازندگان مبتدی مهم است و یا تنها باید آن را به افراد با سن پایین آموزش داد. در واقع می توانیم سلفژ را نوعی زبان تصور کنیم! زبانی که با استفاده از آن می توانیم ایده های موسیقایی خود را به یک آهنگ تبدیل کنیم.
سلفژ در واقع یکی از درس های اصلی است که در مدارس و موسسات موسیقی تدریس می شود. این کار برای این انجام می شود تا هنرجو ها بتوانند با استفاده از آن به نواختن و دانستن نت ها و همچنین خواندن پنج خط حامل بپردازند. به همین دلیل است که هنگامی که درباره ” دو ر می فا سل لا سی” صحبت می کنیم، اکثریت مردم به این باور دارند که این درس ها برای کودکان است.
اما نکته ای که باید در نظر داشته باشید این است که سلفا در واقع یک سیستم بنیادی و اصلی است که موزیسین ها در همه جای دنیا می توانند با استفاده از آن به تولید موسیقی خود بپردازند.
یکی از موضوعاتی که هنگام تمرین کردن سلفژ به آن برخورد می کنید این است که پس از مدتی که سلفژ را تمرین می کنید، گوش های شما به انواع ملودی ها عادت می کنند. این موضوع باعث می شود تا پس از مدتی هنگامی که نت ها را می شنوید، فواصل را بلافاصله در ذهنتان بشنوید و بتوانید آکورد های مختلفی را برای موزیک متصور شوید. شاید اول این ویژگی برایتان شبیه به معجزه باشد اما این ویژگی تنها با تمرین سلفژ به دست می آید.
به طور کلی، می توانیم بگوییم که سلفژ برای همه مفید خواهد بود. شما با دانستن این الفبا، می توانی به راحتی به ساخت موسیقی بپردازید و یا موسیقی های مورد علاقه خود را آنالیز کنید.
فرض کنید که برای شما دو نت سل و دو را می شنوید. هنگامی که این دو نت را می شنوید، می توانید اطلاعات زیر را از آن ها دریافت کنید:
اما چگونه می توان این اطلاعات را تنها از دو نت در اختیار داشت؟
یکی از تکنیک هایی که در سلفژ وجود دارد، با نام ” دو متحرک” مشهور است. به این معنا که شما کافی است تا این اطلاعات را درباره نت دو و تمامی فواصل آن بدانید، سپس کافی است تا کلید گام خود را به جای نت دو قرار دهید. برای مثال، اگر ملودی شما در گام فا ماژور باشد، می توانید کلید و یا نت رفرنس خود را فا قرار دهید.
برای مثال، اگر شما نت های سل و دو را شنیده باشید و بدانید که گام ملودی فا ماژور است، نت هایی که شنیده اید در واقع دو و فا می باشد.
اما شاید از خود بپرسید این برای زمانی است که بدانیم در چه گامی هستیم. اما اگر گام خود را نشناسیم چه؟
خبر بسیار خوبی که باید بدانید این است که یادگیری سلفژ به این معنا نیست که شما حتما باید گامی که در آن قرار دارید را بدانید. حتی دانستن کلید آن گام نیز برای شما ضروری نیست. تنها کاری که لازم است انجام دهید این است که بتوانید با استفاده از صدا ها و روابطی که در سلفژ آموخته اید، رابطه و فاصله ای که بین نت ها قرار دارد را متوجه شوید. برای مثال شما می توانید ملودی “دو ر دو ر دو ر می” را بر روی هر گامی که می خواهید قرار دهید و تنها بر طبق گام و کلیدی که در آن گام وجود دارد، نت های آن را تغییر دهید. اما فواصل و روابط یکسان می ماند.
شرایطی را متصور شوید که شما یک ملودی در گام فا ماژور ساخته اید اما خواننده می خواهد آن را در گام های بالاتر بخواند. تنها با داشتن علم گام ها، شما باید ساعت ها زمان خود را صرف انتخاب نت ها در گام جدید کنید. اما با استفاده از سلفژ می توانید به راحتی نت ها را با توجه به فواصل تغییر داده و گام و کلید آهنگ خود را از فا ماژور به لا بمل ماژور تغییر دهید.
خب تا به اینجای مقاله درباره سلفژ در گام ماژور صحبت کردیم و دانستیم که نت های ” دو ر می فا سل لا سی”، در واقع نت هایی هستند که می توانیم در یک گام ماژور از آن ها استفاده کنیم. اما اگر درباره گام مینور صحبت کنیم، حس کنید که به بن بست خورده اید! اما با کمی دقت و با کمی تمرین، می توانید به راحتی سلفژ در گام مینور را نیز به راحتی باد بگیرید.
در سلفژ شما می توانید نت هایی که در اختیار دارید را تا نیم پرده با استفاده از حروفی در کنار آن ها تغییر دهید. برای این که یک نت را تا نیم پرده به سمت بالا ببرید می توانید از حرف دیز یا # و برای این که نت مورد نظر خود را نیم پرده پایین بیاورید می توانید از حرف بمل یا b استفاده کنید.
برای این که گام مینور بر پایه نت دو را بهتر متوجه شوید. بهتر است آن را یک گام ماژور در کلید دو در نظر بگیرید. سپس فواصل ۳، ۶ و ۷ آن را تا نیم پرده پایین بیاورید. در این صورت شما با نت های گام مینور در کلید دو مواجه می شوید.
اما برای کسانی که نمیخواهند با استفاده از حروف اضافه به یادگیری سلفژ بپردازند، خبر بسیار خوبی داریم. آن هم این است که اگر گام مینور را در کلید لا قرار دهیم و یا آن را بر پایه نت لا فرض کنیم، دیگر لازم نیست تا حروف اضافه ای مانند دیز و بمل را برای یاد گرفتن نت ها استفاده کنیم. اما دلیل این اتفاق چیست؟
یکی از موضوعاتی که در تئوری موسیقی و سلفژ بسیار جالب است، این است که ما برای هر گام ماژور، یک گام مینور معادل در اختیار داریم. به این مثال توجه کنید. گام ماژور با در نظر گرفتن کلید دو، دارای نت های ” دو ر می فا سل لا سی” می باشند. حال اگر گام مینور را با در نظر گرفتن کلید لا در اختیار داشته باشیم، باز هم به نت های ” دو ر می فا سل لا سی” برخورد می کنیم. این به این معناست که گام دو ماژور و لا مینور هر دو دارای یک توالی نت هستند و تفاوت آن ها، با نتی است که این توالی را با آن آغاز می کنید.
در کنار سیستم “دو متحرک” که کمی قبل تر آن را آموختیم، سیستم دیگری در سلفژ وجود دارد که به سیستم ” دو ثابت” مشهور است. این سیستم بر خلاف سیستم دو متحرک که باعث می شود بتوانید تمرکز خود را بر روی فواصل بگذارید و به تقویت Relative Pitch بپردازید، به این صورت عمل می کند که شما نمیتوانید برای نت های مختلف جایگزین انتخاب کنید. برای مثال نت دو همواره نت دو خواهد ماند و برای تغییر کلید گام، باید از اول نت های خود را بر پایه آن گام بچینید. این سیستم به شما کمک خواهد کرد تا بتوانید Absolute Pitch خود را تقویت کنید و به جای اینکه بتوانید فاصله میان دو نت را حدس بزنید، بتوانید هر نت را به صورت تنهایی حس بزنید.
این کتاب اثر لادوخین دراگومیروف است. در این کتاب برای سلفژ تعریف های زیادی بیان شده است. پایه یادگیری سلفژ در این کتاب بر اساس ، دانستن ارزش زمانی هر نت و ارزش زمانی هر سکوت است.
کتاب آموزش سلفژ اثر پوزولی، جزو معتبرترین کتاب های آموزش نت‌خوانی پایه است. این کتاب آموزش سلفژ با گردآوری و ویرایش محسن خجسته حسینی میباشد.
این کتاب اثر ماریا واکا و به ترجمه مهلا رحیمی نژاد و مرتضی رحیمی نژاد است. کتاب سلفژ دارای تصویر برای کودکان میباشد و آموزش مناسبی برای کودکان به همراه دارد.
تمام حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به آموزشگاه سرام می باشد
طراحی و پیاده سازی توسط آکسان